ՄԱՔԵՆՅԱՑ ՎԱՆՔ, Մաքենոցաց վանք, ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի Մաքենիս գյուղի եզրին: Հիշատակվում է վաղ միջնադարից, եղել է Հայաստանի նշանավոր կրոնական և կրթական կենտրոններից: Ըստ Ստեփանոս արք. Օրբելյանի, Մաքենյանց վանքի առաջնորդ, «Հայրերի հայր» Սողոմոն վարդապետը (Սողոմոն Մաքենացի) 701-ին կազմել է Տերունական տոների լուսաբանությունը և նահատակների հիշատակարանը՝  Տոնացույցը («Վարք սրբոց» և Հայսմավուրք):

VIII–IX դդ. Մաքենյանց վանքի դպրոցում ուսանել են Ստեփանոս Սյունեցին (Ստեփանոս Քերթող), Վահան Գողթնացին, կաթողիկոսներ Սողոմոն Ա Գառնեցին, Մաշտոց Ա Եղիվարդեցին: 728-ին Ատրպատականից պարսիկ Բաբանի հրոսակները ներխուժել են Գեղարքունիք գավառ, սպանել 15 հզ. հոգու, կողոպտել Մաքենյանց վանքը, այրել ու ավերել վանքի բոլոր շինությունները: Մինչ այդ, խույս տալով վտանգից, Մաքենյանց վանքի միաբանության կեսը, Սողոմոն վարդապետի գլխավորությամբ, տեղափոխվել է Զրեսկ վանքը, մյուս կեսը՝  Արցախի Եղիշե առաքյալի վանքը: Լքված և ավերված վանքը 788-ին վերականգնել է Սողոմոն Գառնեցին: 855-ին Մաքենյանց վանքում է թաղվել Հովհաննես Դ Ովայեցի կաթողիկոսը, որը վախճանվել էր Գեղարքունիք հովվական այցելության ժամանակ: IX դ. վերջին Սյունյաց իշխան Գրիգոր Սուփանը Մաքենյանց վանքի միանավ բազիլիկ եկեղեցուն հս-արլ-ից կից սրբատաշ տուֆով կառուցել է Ս. Աստվածածին եկեղեցին, վանքը շրջապատել բարձր պարիսպով: Նա Մաքենյանց վանքին նվիրել է այգիներ՝  Գառնիում, Երևանում, Եղեգիսում, 5 կրպակ՝  Անիում, նախիրներ ևն: Ս. Աստվածածին եկեղեցին գմբեթավոր, արտաքուստ՝  ուղղանկյուն, ներքուստ՝  խաչաձև, եռախորան, արլ-ում և հս-արմ. անկյունում ավանդատներով հորինվածք ունի: Վանքի հվ-արլ. կողմում կանգուն են միմյանց կից երկու թաղածածկ եկեղեցիներ (X դ.): 1170-ին Ներսես Շնորհալին Մաքենյանց վանքից վերցրել է այնտեղ մշակված եկեղեցական կանոնակարգը՝  հայկական մյուս վանքերում կիրառելու համար:

Մաքենյանց վանքը, հզորանալով, անկախացել է Սյունյաց մետրոպոլիտությունից և իշխել ու հոգևոր ղեկավարություն իրականացրել ողջ Գեղարքունիք գավառում՝  միայն 1513-ին ընդունելով Տաթևի վանքի գերակայությունը: Մաքենյանց վանքը XVI դ. նորոգել է Մելիքբեկը, 1666-ին՝  վանահայր Խաչատուր Ջուղայեցին: XVIII դ.

Մաքենյանց վանքի թեմում եղել են Գեղարքունիքի 50 գյուղ և 5 անապատ: Վանքում պահվել է «Մաքենյաց ս. Նշան» խաչը՝  Կենաց փայտի մասունքով (բերվել է XI դ., Եդեսիայից):


                                                                                Հասրաթյան Մ.  

Գրականության ցանկ

«Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարան, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան 2002:

Ստեփանոս Օրբելյան, Սյունիքի պատմություն, Ե., 1986: 

Ալիշան Ղ., Սիսական, Վնտ., 1893: 

Սմբ ատյանց Մ., Տեղագիր Գեղարքունի Ծովազարդ գաւառի..., Վաղ-պատ, 1895: 

Մնացականյան Ս., Հայկական ճարտարապետության Սյունիքի դպրոցը, Ե., 1960: 

Դիվան հայ վիմագրության, պր. 4, Ե., 1973:

 

ՀՀ, ք. Երևան,
Ալեք Մանուկյան 1,
ԵՊՀ 2-րդ մասնաշենք,
5-րդ հարկ,
Հեռ.` + 37460 71-00-92
Էլ-փոստ` info@armin.am

Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Կայքի նյութերի մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման, մեջբերումների կատարման դեպքում հղումը պարտադիր է` http://www.armenianreligion.am