• Նորություններ
• Հղումներ
• Գործընկերները
• Կայքի Քարտեզ

 ՔԱՂԿԵԴՈՆԻ ԺՈՂՈՎ  451, գումարվել է Փոքր Ասիայի  Քաղկեդոն  քաղաքում, հոկտեմբերի  8–31-ը ՝ բյուզանդական կայսր Մարկիանոսի և Հռոմի պապ Լևոն I-ի նախաձեռնությամբ: Ժողովին մասնակից 636 եպիսկոպոսներից գրեթե բոլորը Կ. Պոլսի և Անտիոքի պատրիարքություններին ենթակա շրջաններից էին: Ժողովը վարել են Մարկիանոս կայսրի և Պուլքերիա կայսրուհու նշանակած պաշտոնյաները, որոնք Հռոմի պապի երեք պատվիրակներն էին, իսկ կայսրը մասնակցել է միայն վեցերորդ նիստին: Քաղկեդոնի ժողովում քննարկվող գլխավոր խնդիրները երկուսն էին. ա. Եվտիքեսի վարդապետության (տես Եվտիքականություն) դատապարտումը և առաջ եկած դավանական խնդրի լուծումը, որի ընթացքում քննարկվել է նաև այն հոգևորականների հարցը, որոնք մասնակցել են այդ աստվածաբան. վեճին, և բ. պատրիարքական աթոռների գերագահության և  փոխհարաբերությունների, Ալեքսանդրիայի, Անտիոքի և Կ. Պոլսի պատրիարքությունների  եկեղեցական կառավարման կարգավորումը: 

Ձգտելով հասնել Ալեքսանդրիայի աթոռի ազդեցության թուլացմանը և Կ. Պոլսի աթոռի դերի բարձրացմանը՝ բյուզանդական կայսրի ու Հռոմի պապի ներկայացուցիչները կարողացել են Արևելքին ուժով պարտադրել նոր վարդապետություն, որը խորթ էր Ալեքսանդրյան աստվածաբանական դպրոցի ավանդությանը: Մեծ հարված է հասցվել  Ալեքսանդրիայի աթոռին, դատապարտվել և աքսորվել է պատրիարք (444–451) Դիոսկորոս Ալեքսանդրացին: Կայսրի և պապի ներկայացուցիչները, չկարողանալով Դիոսկորոս  Ալեքսանդրացուն մեղադրել հերձվածողության և ուղղափառությունից շեղվելու մեջ, նրան աթոռազրկել են եկեղեց. կարգապահությունը խախտելու և բռնություններ գործադրելու պատճառաբանությամբ: Իսկ Քաղկեդոնի ժողովին մասնակցած փոքրաթիվ ալեքսանդրացիները չեն ստորագրել հավատի նոր հանգանակը: Քաղկեդոնի ժողովը չի դատապարտել նեստորականության նախահայրեր համարվող Դիոդորոս Տարսոնացուն և Թեոդորոս Մոպսուեստացուն: Երկար վեճերից հետո բավարարվել է միայն Եվտիքեսին և Նեստորին նզովելով, ուղղափառ ճանաչել Լևոն I պապի դավանական թուղթը՝Լևոնի տոմարը: Քաղկեդոնի ժողովը ընդունել է դավան. դրույթների մի  հանգանակ, որը հայտնի է Քաղկեդոնի հանգանակ անունով: 

Քաղկեդոնի ժողովը միայն առաջադրել է որոշակի քրիստոսաբան. պնդումներ, սակայն չի տվել դրանց բացատրություններն ու լուծումները: Դրանք արվել են ավելի ուշ՝ բյուզանդացի աստվածաբաններ Ղևոնդեոս Բյուզանդացու (VI դ.), Մաքսիմոս Խոստովանողի (VII դ.), Հովհաննես Դամասկացու (VIII դ.) աշխատություններում և ընդհանրացել Քաղկեդոնի ժողովում  ընդունած եկեղեցիների դավան. համակարգում: Քրիստոսաբանական այդ համակարգը կոչվում է քաղկեդոնականություն: Քաղկեդոնի ժողովն ընդունել է 28 կանոն, որոնցից վերջինը վերստին հաստատում էր  Կոստանդնուպոլսի Բ տիեզերական ժողովի (381) երրորդ կանոնը՝առավել ընդարձակությամբ և իրավունքներով, այն է՝ Կ. Պոլսի աթոռը ճանաչվում է երկրորդը Հռոմից հետո, իսկ Թրակիայի,  Ասիայի և Պոնտոսի դիոցեզերը (թեմերը) վերածվում էին Կ. Պոլսի աթոռին ենթակա մետրոպոլիտությունների: Լևոն I պապը, հասկանալով այդ կանոնի վտանգավորությունը Հռոմի համար, չի ընդունել այն, իսկ պապի պատվիրակները բողոքելով հեռացել են Քաղկեդոնից: 

Քաղկեդոնի ժողովը Ընդհանրական եկեղեցու պառակտման պատճառ է դարձել: Այն չեն ընդունել Ալեքսանդրյան դպրոցը և նրա ավանդությանը հարազատ Արևելյան ուղղափառ եկեղեցիները (այդ թվում և Հայ եկեղեցին): Քաղկեդոնը մեծ հուզումներ է առաջ բերել ողջ Արևելքում, նրա որոշումները դիմադրության են հանդիպել Երուսաղեմում, Եգիպտոսում, Արևելքի բոլոր նշանավոր  աթոռներում, անգամ Անտիոքում, որը միշտ Ալեքսանդրիայի հակառակորդն է եղել: 451-ից մինչև 518-ը Բյուզանդական կայսրությունը քաղկեդոնականների և հակաքաղկեդոնականների կրոնական վեճերի ու պայքարի մեջ է եղել: Այդ խռովությունները մեծ վտանգ են ներկայացրել պետության միասնության համար, ուստի կայսրերը (Լևոն, Զենոն, Անաստաս) միջոցներ են ձեռնարկել հակառակությունները մեղմելու համար: 476-ին Բասիլիկոս կայսրը հրապարակել է մի հրովարտակ, որով նզովել է Քաղկեդոնի ժողովը և  վերացրել հակաքաղկեդոնականների դեմ հալածանքները: Երկու կողմերին հաշտեցնելու փորձ էր Զենոն կայսրի նշանավոր «Հենոտիկոնը» («Միության գիր»), որը  Քաղկեդոնի ժողովի  լռելյայն  դատապարտությունն էր՝առանց նրա անունը տալու: Սակայն 518-ին գահ բարձրացած Հուստինոս I կայսրը, ձգտելով վերականգնել իր նախորդների կրոնաեկեղեցական քաղաքականության պատճառով Հռոմի հետ խզված հարաբերությունները, դատապարտել է Զենոնի «Հենոտիկոն», Քաղկեդոնի ժողով Հռչակել «սուրբ և տիեզերական», հալածանքներ սկսել հակաքաղկեդոնականների դեմ և ողջ Բյուզանդական կայսրությունում, բացի Եգիպտոսից, Քաղկեդոնի ժողովի որոշումներն ու Լևոնի տոմարը հռչակել պաշտոնական դավանանք: 

Հայ եկեղեցին սկսած V դ. վերջից՝ Հայոց կաթողիկոս Հովհաննես Ա  Մանդակունու օրոք, երբ ընդունվել է «Հենոտիկոնը» և հայերեն է թարգմանվել Տիմոթեոս Կուզի «Հակաճառություն»  հակաքաղկեդոնական աշխատությունը, հստակեցրել է իր վերաբերմունքը Քաղկեդոնի ժողովի հանդեպ և կանգնել հակաքաղկեդոնական դիրքերի վրա: Իսկ 506-ի Դվինի առաջին ժողովում (տես Դվինի եկեղեցական ժողովներ) Հայ եկեղեցին մերժել է Քաղկեդոնի ժողովը և, ինչպես այդ ժամանակ ընդունված էր Արևելքում, առանց ժողովի անունը տալու դատապարտել այն: Քաղկեդոնի ժողովն առաջին անգամ հայ դավան. գրվածքներում և մատենագրության մեջ հիշատակվում է Հայոց կաթողիկոս Բաբկեն Ա Ոթմսեցու՝ Դվինի 506-ի ժողովից անմիջապես հետո ուղղափառ ասորիներին գրած «Թուղթ Հայոց ի Պարսս,առ ուղղափառս» երկրորդ թղթում և անվանվում «ստութիւն»-ու  նեստորականներին զորություն տվող: Հայ եկեղեցու պատմությունը դարեր շարունակ ուղեկցվել է հակաքաղկեդոն. լարված պայքարով, քաղկեդոնականության միջոցով Հայ եկեղեցին Հույն և Կաթոլիկ եկեղեցիներին ենթարկելու և դավանափոխելու փորձերով, քաղաքական ճնշումներով: Հայ եկեղեցու հայրերն ու վարդապետները գրել են բազմաթիվ հակաճառ. գործեր, կազմվել են  դավանական բնույթի ժողովածուներ («Կնիք հաւատոյ», «Գիրք թղթոց»,  «Արմատ հաւատոյ» և այլն), որտեղ հիմնավորվել է Հայ եկեղեցու ուղղափառ ընկալումը քրիստոսաբանական այդ կարևոր հարցում (տես Դավանանք Հայաստանյաց  առաքելական եկեղեցու):

Աղբյուրը՝  «Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարան, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան, 2002, էջ 1051-1052: