• Նորություններ
• Հղումներ
• Գործընկերները
• Կայքի Քարտեզ

ԱՂԹԱՄԱՐԻ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՈՒԹՅՈՒՆ, Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցուն հակաթոռ կաթողիկոսություն (1113–1895), որի իրավասության տակ էր Վասպուրական նահանգի մի մասը: Աթոռանիստը՝ Աղթամարի վանքի Ս.Խաչ եկեղեցի: Վասպուրականի թագավորության անկումից (1021) հետո Արծրունիների հետ ազգակցություն ունեցող և նրանց ազդեցության տակ գտնվող հոգևորականները հիմնադրել և ժառանգաբար նստել են Աղթամարի կաթողիկոսության աթոռին՝ մարմնավորելով հոգևոր և աշխարհիկ իշխանությունը: Դավիթ եպս. Թոռնիկյանը 1113-ին, պատրվակ դարձնելով Հայոց կաթողիկոս Գրիգոր Գ Պահլավունու դեռահասությունը, իրեն հռչակել է Հայոց կաթողիկոս: Նույն տարում Կիլիկիայի Սև լեռան Քեսունի Կարմիր վանքում գումարված ժողովը մերժել է Դավթի կաթողիկոսությունը: Վերջինս չի ենթարկվել ժողովի որոշումներին և Աղթամարի կաթողիկոսությունը հռչակել է ինքնուրույն աթոռ: Մինչև XIII դ. 70-ական թթ. Աղթամարի կաթողիկոսությունը ժառանգել են նույն ընտանիքից (Թոռնիկյաններ) սերված եկեղեցականներ,իսկ 1272-ից կաթողիկոս է դարձել Աղթամար կղզու և հանդիպակաց ափի հայկական գյուղերին տիրացած Սեֆեդինյանների ներկայացուցիչ Ստեփանոսը: Սեֆեդինյաններն իրենց համարել են մոր կողմից Արծրունիներ: Աղթամարի կաթողիկոսությունը մինչև XVI դ. վերջը մնացել է այս գերդաստանի ձեռքում՝ որպես ժառանգական ստացվածք: Աղթամարի կաթողիկոս Զաքարիա Գ (1434–64) կարակոյունլու Ջհանշահ Փադիշահի օժանդակությամբ կարճ ժամանակով իր իշխանության տակ է միավորել Ս. Էջմիածնի կաթողիկոսությունը և Աղթամարի կաթողիկոսությունը:Մինչև XVIII դ. վերջը Ա. կ. ունեցել է 14 թեմ: Աղթամարի կաթողիկոսին հաստատել են այդ կողմերի մահմեդական տիրակալները: XVIIդ. Աղթամարի կաթողիկոսության և Ս. Էջմիածնի միջև վեճեր են սկսվել իրենց իրավասության սահմանների շուրջ: XVIII դ. վերջից Աղթամարի կաթողիկոսությունը ճանաչել է Ս. Էջմիածնի գերակայությունը: XIX դ. Վերջին Աղթամարի կաթողիկոսությունն ուներ երկու թեմ, որոնք ընդգրկել են Վանա լճի հվ. շրջանները (Հայոց ձոր, Ռշտունիք, Շատախ, Անձևացիք, Մոկք, Կորճայք, Խիզան)՝ 302 եկեղեցիներով և 58 վանքերով: Աղթամարի կաթողիկոսությունը վերացել է 1895-ին, իսկ թեմերն անցել են Կ.Պոլսի հայոց պատրիարքարանին:

Աղթամարի  կաթողիկոսների անվանացանկ (ըստ Ն. Ակինյանի)՝

Դավիթ Ա (1113 – մոտ 1165)

Ստեփանոս Ա Ալուզ (մոտ 1165 – մոտ 1185/90)

[Անանուն] (աթոռակալության տարիները հայտնի չեն),

Ստեփանոս Բ Նկարեն (հիշատակվում է 1223 – վախճ. 1272)

Ստեփանոս Գ Տղա Սեֆեդինյան (1272 – մոտ 1296)

Զաքարիա Ա Սեֆեդինյան (1296–1336)

Ստեփանոս Գ (հիշատակվում է 1340-ից – վախճ. 1346)

Դավիթ Բ (1346 – մոտ 1368), զուգահեռ կաթողիկոս է հիշվում Ներսես Բոլատը (1316, 1324, 1371)

Զաքարիա Բ Նահատակ (1369–93)

Դավիթ Գ (1393–1433)

Զաքարիա Գ (1434–64)

Ստեփանոս Դ Տղա (1465–89)

Զաքարիա Դ (1489 – մոտ 1496)

Ատոմ (հիշատակվում է 1496, 1497, 1499, 1507)

Հովհաննես (հիշատակվում է 1512-ին)

Գրիգորիս Ա Աղթամարցի (Մեծ) (մոտ 1512 – մոտ 1544)

Գրիգորիս Բ Սեֆեդինյան, Աղթամարցի (Փոքր) (մոտ 1544 –մոտ 1586)

Գրիգորիս Գ Փոքր (հիշատակվում է 1595, 1602, 1604, 1605)

Մարտիրոս Գուրջի Փշրուկ (1660–62)

Պետրոս (վախճ. 1670)

Ստեփանոս (հիշատակվում է 1671-ին)

Փիլիպպոս (հիշատակվում է 1671-ին)

Կարապետ (հիշատակվում է 1677-ին)

Հովհաննես Թութունջի (հիշատակվում է 1679-ին)

Թովմա Ա (1681–98), հակաթոռ կաթողիկոսն էր Ավետիսը (հիշատակվում է 1698-ին)

Սահակ Արծկեցի (հիշատակվում է 1698-ին)

Հովհաննես Կեծուկ (հիշատակվում է 1699–1704-ին)

Հայրապետ Ա Փայխեցի (հիշատակվում է 1706-ին)

Գրիգոր Գավաշեցի (հիշատակվում է 1707, 1711-ին)

Հովհաննես Հայոցձորեցի (հիշատակվում է 1720-ին)

Գրիգոր Հիզանցի (հիշատակվում է 1725-ին)

Բաղդասար Բաղիշեցի (հիշատակվում է 1735–36-ին)

Նիկողայոս Սպարկերտցի (1736–51)

Գրիգոր (մոտ 1751–61)

Թովմա Բ Աղթամարցի (մոտ 1761–83),

Կարապետ Ղոմֆասմենց (1783–87)

Մարկոս Շատախեցի (1788–91)

Թեոդորոս (հիշատակվում է 1792–94-ին)

Միքայել (հիշատակվում է 1796-ին)

Կարապետ (վախճ.մոտ 1813)

Խաչատուր Ա Վանեցի (1813–14)

Կարապետ (վախճ. մոտ 1823)

Հարություն (վախճ. մոտ1823)

Հովհաննես Շատախեցի (1823–43)

Խաչատուր Մոկացի (մոտ 1844–51)

Գաբրիել Շիրոյան (1851–57)

Պետրոս Բյուլբյուլ (1858–64)

Խաչատուր Բ Շիրոյան (1864–95): 

Աղբյուրը՝ «Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարան, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան, 2002, էջ 36-37:

Տես նաև՝

Մաքսուդյանց Մ., Հավաքարան անվանց կաթողիկոսաց (Աղթամարա), Էջմիածին, 1916:

Ակինյան Ն., Գավազանագիրք կաթողիկոսաց Աղթամարա, Վնն., 1920: